Kişilik Nedir? Kişilik Bozukluğu Nelerdir?

Kişilik Nedir?

Kişilik Bozukluğu Nelerdir?

Davranışımızı belirleyen içinde bulunduğumuz durum müdür yoksa sahip olduğumuz kişilik midir? Neden bazı kişiler kolayca arkadaşlık kurabilirken diğerleri bu konuda zorlanmaktadır? Neden bazı kişiler depresyona girmeye daha yatkındır? Neden bazı insanlar içe dönüktür? Bu sorulara cevap bulmak amacıyla farklı kuramcılar çeşitli açıklamalar getirmişlerdir.

Kişilik Kavramına Yönelik Yaklaşımlar

• Psikanalitik yaklaşım: İnsanlar arasındaki davranışsal farklılıkların kaynağının bilinçdışı olduğunu savunmaktadır.
• Ayırıcı özellik yaklaşımı: Kişinin ayırt edici kişilik özelliklerinden bazılarına sahip olmasına vurgu yapmaktadır.
• Biyolojik yaklaşım: Kalıtsal eğilimler ve fizyolojik süreçlerin belirleyi olduğunu öne sürmektedir.
• İnsancıl yaklaşım: Kişisel sorumluluk ve kendini onaylama duygusunun etkili olduğunu vurgulamaktadır.
• Sosyal öğrenme / davranışçı yaklaşım: Koşullanma ve beklentilerin önemli olduğunu savunmaktadır.
• Bilişsel yaklaşım: İnsanların bilgiyi işleme yöntemlerindeki farklılıklara önem vermektedir.

İnsanların davranışlarındaki farklılıkların kaynağını her bir kuram farklı açıklamaktadır.

Kişiliğin tanımı yıllar içerisinde tanımlayan kuramcılardan William Sheldon (1898 – 1977), beden tipine göre beden yapısı ile mizaç ve kişilik arasında ilişki kurmuştur.Frank Sulloway (1996) işe doğum sırasının etkisinden bahsetmiştir. Buna göre ailedeki doğum sırası esas alınarak ilk doğanlar (veya tek çocuklar) ile daha sonra doğanlar arasında bir ayırım yapılmaktadır. Hans Eysenck (1973, 1990) işe kişilik testleri ile elde ettiği veriler üzerinde çalışmalar yaparak kişiliğin üç geniş boyutu olduğunu öne sürmüştür. Bu boyutlar; dışadonukluk (içine kapanık ya da dışa dönük), nevrotiklik (duygusal açıdan durağan ya da dengesiz), psikotiklik (kibar ve düşünceli ya da saldırgan ve antisosyal) olarak açıklanabilir.

Kişilik kuramları; kişiliğin yapısını, kaynağını ve bağlantılarını anlamamıza; insanların davranışlarını yordamamıza yardımcı olur.

Psikoloji bilimi tarihi boyunca birbirinden farklı kişilik kuramları ortaya çıkmıştır. Bu kişilik kuramları arasında; psikanalitik kuramlar, sosyal öğrenme kuramı, davranışçı kuram, insancıl kuram, bilişsel kuram, varoluşçu kuram ve biyolojik kuram gibi. Her bir kişilik kuramı, kişiliğe dair farklı bir bakış açısı sunmakta ve kişiliğin ne olduğu, nasıl oluştuğu ve geliştiği gibi önemli kavram ve açıklamalar içermektedir. 4 temel kişilik kuramı şu şekilde sıralanabilir:

Psikanalitik Kuram

Psikanalitik kuram Sigmund Freud tarafından geliştirilmiştir. Özellikle bilinçdışı kavramının önemini vurgular. Psikoanalitik kuram kişiliği, kişilerin bilinç düzeyleri ile ilişkili olan Topografik model; id, ego ve süperegonun birbiriyle etkileşimi ile açıklanan Yapısal Kişilik Modeli; oral, anal, fallık, gizil ve genital dönemi kapsayan Psiköseksüel Gelişim Evreleri olmak üzere 3 farklı açıdan incelemektedir.

Psikososyal Kişilik Kuramı

Erik Erikson tarafından geliştirilen Psikososyal kişilik kuramı ise insanın sosyal yönününün kişiliğe etkisini vurgulamaktaşır.. Kurama göre kişi yaşamı boyunca 8 gelişim döneminden geçerek her dönem atlatması gereken temel krizlerle karşılaşır. Bu evreler; temel güvene karşı güvensizlik (0-1,5 yaş), özerkliğe karşı utanç (2-3 yaş), girişkenliğe karşı suçluluk (3-5 yaş), çalışkanlığa karşı aşağılık (6-12 yaş), kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası (12-18 yaş), yakınlığa karşı yalıtılmışlık (genç yetişkinlik), üretkenliğe karşı durgunluk (yetişkinlik), içsel bütünlüğe karşı umutsuzluk (ileri yetişkinlik) şeklindedir.

Davranışçı Kuram

Davranışçı kuramın temsilcileri; Pavlov, Watson ve Skinner'dir. Davranışçı kuramın temeli insanın gözlenebilir davranışlarını ve kişilik özelliklerini incelemektir. Kuram, insan davranışlarını uyaran tepki ve bunlar arasındaki ilişki bağlamında açıklar. Dolayısıyla çevresel şartlar insan davranışını belirleyen en temel noktadır. Bu nedenle kuramın kişiliği ve insan davranışlarını açıklama çalışmalarında deneyler son derece önemlidir. Pavlov'un Klasik Koşullanma deneyi, Watson'un Küçük Albert deneyi, Skinner'in ise Edimsel Koşullanma Deneyi Davranışçı Kuramı açıklayan deneyler arasında yer almaktadır.

Hümanist (Insancıl) Kuram

İnsancıl kuram çağdaş kişilik kuramları arasında yer alır. İnsan doğasının iyi ve anlamlı olduğu görüşünü savunurlar. Yaşamı kendisi için yaşanabilir ve anlamlı hale getirmek insanın görevidir. Kişi kendini güçlü bir kişilik haline getirecek becerilerle ve kaynaklarla doğmaktadır. Bunları doğru alanlara yönlendirmek, bu kuramın en temel amaçları arasındadır. Kişilerarası olumlu ve yapıcı ilişkiler, saydamlık, empati, koşulsuz kabul kuramın en önemli kavramlarındandır.

Kişilik Bozuklukları

Kişilik bozukluklar ı, istikrarlı olarak, olumlu bir benlik bilincini şekilendir­mede, yakın ve yapıcı ilişkileri sürdürmede sorun yaşama olarak tanımlanan, farklı yapıların yer aldığı bir grup rahatsızlıktır. Kişilik bozukluğu  olan bireyler, kimlikleriyle ve yaşamlarının bir çok alanındaki ilişkileriyle sıkıntılar yaşarlar ve bu sorunlar yıllarca sürer. Bu bireylerin kişilik problemleri bilişte, duyguda, ilişkilerde ve dürtü kontrolünde belirgindir. Kişilik bozukluklarının belirtileri yaygındır ve süreklidir. DSM-5'te, 10 farklı kişilik bozukluğu üç küme şeklinde sınıflandırılmış olup bu kümeler; A kümesi (Soğuk, Garip, Farklı) Paranoid, Şizoid, Şizotipal kişilik bozuklukları, B kümesi (Dürtüşel, Değişken, Dramatik) Antisosyal, Sınırda Kişilik Bozukluğu,Histrionik, Narsistik kişilik bozulukları, C kümesi (anksiyoz, korkulu) çekingen, bağımlı ve obsesif kompulsif kişilik bozukluklarıdır.

Kişilik bozukluğu olan birçok kişi,diğer kişiilik bozukluklarıyla beraber depresif ve anksiyete bozuklukları gibi estanılı durumları aralık­larla yaşar. Kişilik bozuklukları tedavisinde psikoterapi vazgeçilmezlerdendir. Ventus Eğitim Danışmanlık olarak kişilik bozukluklarında BDT, EMDR sıklıkla kullandığımız terapi ekolleridir

Yazan : Pınar Ezgin / 29 Kasım 2022